آمار نهضت کربلا

نقش آمار در ارائه سیماى روشن‏تر از هر موضوع و حادثه،غیر قابل انکار است.لیکن‏در حادثه کربلا و مسائل قبل و بعد از آن،با توجه به اختلاف نقلها و منابع،نمى‏توان در بسیارى از جهات، آمار دقیق و مورد اتفاق ذکر کرد و آنچه نقل شده،گاهى تفاوتهاى‏بسیارى با هم دارد.در عین حال بعضى از مطالب آمارى،حادثه کربلا را گویاتر مى‏سازد.

به همین دلیل به ذکر نمونه‏هایى از ارقام و آمار مى‏پردازیم: ⁽³⁾ مدت قیام امام حسین‏«ع‏»از روز امتناع از بیعت با یزید،تا روز عاشورا 175 روزطول کشید:12 روز در مدینه،4 ماه و 10 روز در مکه،23 روز بین راه مکه تا کربلا و8 روز در کربلا(2 تا 10 محرم).

منزلهایى که بین مکه تا کوفه بود و امام حسین آنها را پیمود تا به کربلا رسید18 منزل بود(معجم البلدان).

فاصله منزلها با هم سه فرسخ و گاهى پنج فرسخ بود.

منزلهاى میان کوفه تا شام 14 منزل بود که اهل بیت را در حال اسارت از آنها عبوردادند.

نامه‏هایى که از کوفه به امام حسین‏«ع‏»در مکه رسید و او را دعوت به آمدن کرده‏بودند 12000 نامه بود(طبق نقل شیخ مفید).

بیعت کنندگان با مسلم بن عقیل در کوفه 18000 نفر،یا 25000 نفر و یا 40000 نفرگفته شده است.

شهداى کربلا از اولاد ابى طالب که نامشان در زیارت ناحیه آمده است 17 نفر.

شهداى کربلا از اولاد ابى طالب که نامشان در زیارت ناحیه نیامده 13 نفر.سه نفر هم‏کودک از بنى هاشم شهید شدند،جمعا 33 نفر.این افراد به این صورت‏اند:امام حسین‏«ع‏»

1 نفر،اولاد امام حسین 3 نفر،اولاد على‏«ع‏»9 نفر،اولاد امام حسن 4 نفر،اولاد عقیل‏12 نفر، اولاد جعفر 4 نفر.

غیر از امام حسین‏«ع‏»و بنى هاشم،شهدایى که نامشان در زیارت ناحیه مقدسه وبرخى منابع دیگر آمده است 82 نفرند.غیر از آنان،نام 29 نفر دیگر در منابع متاخرتر آمده‏است.

جمع شهداى کوفه از یاران امام 138 نفر.تعداد 14 نفر از جمع این جناح حسینى،غلام بوده‏اند.

شهدایى که سرهایشان بین قبایل تقسیم شد و از کربلا به کوفه بردند 78 نفر بودند.

تقسیم سرها به این صورت بود:قیس بن اشعث،رئیس بنى کنده 13 سر،شمر رئیس‏هوازن 12 سر،قبیله بنى تمیم 17 سر،قبیله بنى اسد 16 سر،قبیله مذحج 6 سر،افرادمتفرقه از قبایل دیگر 13 سر.

سید الشهدا هنگام شهادت 57 سال داشت.

پس از شهادت حسین‏«ع‏»33 زخم نیزه و 34 ضربه شمشیر،غیر از زخمهاى تیر بربدن آن حضرت بود.

این ماهى فتاده به دریاى خون که هست زخم از ستاره بر تنش افزون،حسین توست ⁽⁴⁾

شرکت کنندگان در اسب تاختن بر بدن امام حسین 10 نفر بودند.

تعداد سپاه کوفه 33 هزار نفر بودند که به جنگ امام حسین آمدند.آنچه در نوبت‏اول آمد تعداد 22 هزار بودند به این صورت:عمر سعد با 6000،سنان با 4000،عروة بن‏قیس با 4000، شمر با 4000،شبث بن ربعى با 4000.آنچه بعدا اضافه شدند:یزید بن‏رکاب کلبى با 2000،حصین بن نمیر با 4000،مازنى با 3000،نصر مازنى با 2000 نفر.

سید الشهداء روز عاشورا براى 10 نفر مرثیه خواند و در شهادتشان سخنانى فرمودو آنان را دعا،یا دشمنان آنان را نفرین کرد.اینان عبارتند از:على اکبر،عباس،قاسم،عبد الله بن حسن، عبد الله طفل شیر خوار،مسلم بن عوسجه،حبیب بن مظاهر،حر بن یزیدریاحى،زهیر بن قین و جون.و در شهادت دو نفر بر آنان درود و رحمت فرستاد:

مسلم و هانى.

امام حسین‏«ع‏»بر بالین 7 نفر از شهدا پیاده رفت:مسلم بن عوسجه،حر،واضح‏رومى،جون، عباس،على اکبر،قاسم.

سر سه شهید را روز عاشورا به جانب امام حسین‏«ع‏»انداختند:عبد الله بن عمیرکلبى،عمرو بن جناده،عابس بن ابى شبیب شاکرى.

سه نفر را روز عاشورا قطعه قطعه کردند:على اکبر،عباس،عبد الرحمن بن عمیر.

مادر 9 نفر از شهداى کربلا در روز عاشورا حضور داشتند و شاهد شهادت پسربودند:عبد الله بن حسین که مادرش رباب بود،عون بن عبد الله جعفر،مادرش زینب،قاسم بن حسن مادرش رمله،عبد الله بن حسن مادرش بنت‏شلیل جیلیه،عبد الله بن مسلم‏مادرش رقیه دختر على‏«ع‏»،محمد بن ابى سعید بن عقیل،عمرو بن جناده،عبد الله بن وهب‏کلبى مادرش ام وهب،على اکبر(بنا به نقلى مادرش لیلى،که ثابت نیست).

5 کودک نابالغ در کربلا شهید شدند:عبد الله رضیع شیر خوار امام حسین،عبد الله بن‏حسن، محمد بن ابى سعید بن عقیل،قاسم بن حسن،عمرو بن جناده انصارى.

5 نفر از شهداى کربلا،از اصحاب رسول خدا بودند:انس بن حرث کاهلى،حبیب بن مظاهر، مسلم بن عوسجه،هانى بن عروه،عبد الله بن بقطر عمیرى.

در رکاب سید الشهداء،تعداد 15 غلام شهید شدند:نصر و سعد(از غلامان‏على‏«ع‏»)، منحج(غلام امام مجتبى‏«ع‏»)،اسلم و قارب(غلامان امام حسین‏«ع‏»)حرث‏غلام حمزه،جون غلام ابوذر،رافع غلام مسلم ازدى،سعد غلام عمر صیداوى،سالم غلام‏بنى المدینه،سالم غلام عبدى،شوذب غلام شاکر،شیب غلام حرث جابرى،واضح غلام‏حرث سلمانى.این 14 نفر در کربلا شهید شدند.سلمان غلام امام حسین‏«ع‏»،که آن‏حضرت او را به بصره فرستاد و آنجا شهید شد.

2 نفر از یاران امام حسین‏«ع‏»روز عاشورا اسیر و شهید شدند:سوار بن منعم وموقع بن ثمامه صیداوى.

4 نفر از یاران امام در کربلا پس از شهادت آن حضرت به شهادت رسیدند:سعد بن‏حرث و برادرش ابو الحتوف،سوید بن ابى مطاع(که مجروح بود و محمد بن ابى سعید بن‏عقیل.

7 نفر در حضور پدرشان شهید شدند:على اکبر،عبد الله بن حسین،عمرو بن جناده،عبد الله بن یزید،عبید الله بن یزید،مجمع بن عائذ،عبد الرحمن بن مسعود.

5 نفر از زنان از خیام حسینى به طرف دشمن بیرون آمده و حمله یا اعتراض کردند:

کنیز مسلم بن عوسجه،ام وهب زن عبد الله کلبى،مادر عبد الله کلبى،زینب کبرى،مادرعمرو بن جناده.

زنى که در کربلا شهید شد مادر وهب(همسر عبد الله بن عمیر کلبى)بود.

زنانى که در کربلا بودند:زینب،ام کلثوم،فاطمه،صفیه،رقیه،ام هانى(این 6 نفر ازاولاد امیر المؤمنین بودند)فاطمه و سکینه(دختران سید الشهدا)رباب،عاتکه،مادر محسن بن حسن، دختر مسلم بن عقیل،فضه نوبیه،کنیز خاص حسین،مادر وهب بن عبد الله.

آیه کهف تلاوت قرآن

ابا عبد الله‏«ع‏»

کنیه امام حسین‏«ع‏»بود که رسول خدا«ص‏»از هنگام ولادت،بر آن حضرت نهاد.

کنیه‏اى که شنیدنش،دل را مى‏لرزاند و اشک در چشم مى‏آورد.

آل امیه بنى امیه

آل زیاد

از جمله گروهى که به اسلام ضربه بسیار زده‏اند و در زیارت عاشورا مورد لعنت‏اند،«آل زیاد»ند(و العن...آل زیاد و آل مروان الى یوم القیامه).نسل ناپاک‏«زیاد»،دستشان به‏خون عترت پیامبر آمیخته است.عبید الله بن زیاد که والى کوفه و بصره بود و امام حسین رادر کربلا کشت، فرزند همین زیاد است.مادر زیاد،سمیه نام داشت،از زنان زناکار صاحب‏پرچم.زیاد از طریق آمیزش نامشروع و زنا توسط غلام سمیه به نام‏«عبید ثقفى‏»به دنیاآمد.زیاد را زیاد بن عبید مى‏گفتند.از بدعتهاى معاویه،آن بود که بر خلاف حکم پیامبر،این زنا زاده را به دودمان بنى امیه ملحق ساخت و از آن پس او را«زیاد بن ابى سفیان‏»

مى‏گفتند. ⁽²⁸⁾ این موضوع که به‏«مساله استلحاق‏»معروف است،در سال 44 هجرى انجام‏گرفت و مورد اعتراض بسیارى از بزرگان از جمله سید الشهدا بود که در نامه‏اش به‏معاویه،این کار را در ردیف کشتن حجر بن عدى و عمرو بن حمق،آورده ⁽²⁹⁾ و او رانکوهش کرده است.پس از انقراض امویان،مردم زیاد را به اسم مادرش سمیه یا به نام‏پدرى ناشناخته، زیاد بن ابیه(زیاد،پسر پدرش)مى‏خواندند. ⁽³⁰⁾ امام حسین‏«ع‏»روز عاشورا در یکى از خطبه‏هایش جمله‏«الا و ان الدعى بن‏الدعى...»دارد،که اشاره به ناپاک زادگى ابن زیاد و پدرش زیاد است که هر دو نسبى‏پست و آلوده داشتند و عبید الله هم از کنیز زنا کارى به نام مرجانه به دنیا آمده بود و به‏«ابن‏مرجانه‏»مشهور بود.حاکمیت‏یافتن کسى چون پسر زیاد،فاجعه‏اى بود که عزت وکرامت مسلمین و عرب را نابود کرد.زید بن ارقم وقتى در کوفه شاهد آن بود که ابن زیادبر لبهاى سر بریده ابا عبد الله‏«ع‏»مى‏زند،گریه کنان و با اعتراض برخاست و از مجلس‏بیرون آمد و مى‏گفت:اى جماعت عرب!از این پس برده شده‏اید.پسر فاطمه را کشته وپسر مرجانه را به امارت پذیرفته‏اید... ⁽³¹⁾ در همان ایام،آل زیاد بعنوان گروهى فاسد وشیطانى به شمار مى‏رفتند.حتى یکى از شهداى کربلا به نام مالک بن انس مالکى یا انس بن‏حارث کاهلى در رجزى که در میدان مى‏خواند،یکى از ابیات آن چنین بود:

آل على شیعة الرحمان آل زیاد شیعة الشیطان ⁽³²⁾

آل زیاد،طبق روایات،دلهایى مسخ شده،دودمانى ننگین و مورد خشم بودند و روزعاشورا را به خاطر کشته شدن حسین بن على،مبارک دانسته و به شادمانى روزه‏مى‏گرفتند. ⁽³³⁾ نیز«آل زیاد»نام سلسله‏اى از خلفاست که از نسل زیاد بن ابیه بودند و ازسال 204 تا 409 هجرى بر یمن حکومت کردند.آغاز حکومتشان از زمان هارون الرشیدبود و ماموریتشان سرکوبى علویان آن دیار. ⁽³⁴⁾

آل ابى سفیان

خاندان و دودمان ابو سفیان.ابو سفیان بن حرب،بزرگ طایفه بنى امیه بود.خودش ودودمانش با بنى هاشم و دودمان رسول خدا و با دین اسلام دشمنى داشتند.ابو سفیان درلشکر کشیها بر ضد اسلام شرکت داشت.پسرش معاویه،با على و امام حسن‏«ع‏»جنگید، نوه‏اش یزید،حسین بن على را در کربلا کشت.نسل ابو سفیان ضد توحید بودند،از دین‏رو پیامبر فرموده بود:«الخلافة محرمة على آل ابى سفیان‏». ⁽²⁴⁾ اینکه در زیارت عاشورا هم‏خود ابو سفیان و این دودمان لعن شده‏اند(اللهم العن ابا سفیان،اللهم العن...و آل ابى‏سفیان)به خاطر درگیرى و مبارزه آنان با اساس اسلام است.امام صادق‏«ع‏»نزاع میان‏اهل بیت پیامبر و آل ابى سفیان را،نزاعى مکتبى و بر سر عقیده مى‏دانست،نه شخصى ومى‏فرمود:«انا و آل ابى سفیان اهل بیتین تعادینا فى الله،قلنا:صدق الله و قالوا:کذب الله‏» ⁽²⁵⁾ نیز،مایه از بین رفتن حکومتشان را دست آلودن به خون حسین‏«ع‏»مى‏دانست:«ان آل‏ابى سفیان قتلوا الحسین بن على صلوات الله علیه فنزع الله ملکهم‏». ⁽²⁶⁾ سید الشهدا«ع‏»روز عاشورا،سپاه کوفه را که براى کشتن او آمده بودند،پیروان این‏دودمان خطاب کرد و چون شنید به طرف خیمه‏ها حمله آورده‏اند،فرمود:«ویحکم یاشیعة آل ابى سفیان!ان لم یکن لکم دین و کنتم لا تخافون المعاد فکونوا احرارا فى‏دنیاکم...» ⁽²⁷⁾ اگر دین ندارید،آزاده باشید!آل ابو سفیان همه آنانند که در طول تاریخ،با حق‏و عدل مبارزه کرده‏اند و براى خاموش ساختن نور خدا کوشیده‏اند،چه در میدان بدر واحد و صفین و کربلا،چه در هر جاى دنیا و هر زمان دیگر.

آزادگى

از مهمترین درسهاى نهضت کربلا و از الفباى نخستین فرهنگ عاشورا،آزادگى و حریت‏و تن به ظلم ندادن و اسیر ذلت نشدن است.حسین بن على‏«ع‏»فرموده است:«موت فى‏عز خیر من حیاة فى ذل‏» ⁽¹⁶⁾ مرگ با عزت بهتر از زندگى با ذلت است.نیز در مقابل تسلیم و بیعت،فرمود: «لا و الله،لااعطیهم بیدى اعطاء الذلیل و لا اقر اقرار العبید»دست ذلت به شما نمى‏دهم و چون بردگان‏تسلیم شما نمى‏شوم.

همچنین در کربلا وقتى آن حضرت را میان جنگ یا بیعت مخیر کردند،فرمود:

«الا و ان الدعى بن الدعى قد رکزنی بین اثنتین،بین السلة و الذلة،هیهات منا الذلة...» ⁽¹⁷⁾ ناپاک‏ناپاکزاده مرا بین دو چیز،شمشیر و ذلت مخیر قرار داده است،ذلت از ما بسیار دور است.

بر ما گمان بندگى زور برده‏اند اى مرگ همتى که نخواهیم این قیود از آستان همت ما ذلت است دور و اندر کنام غیرت ما نیستش ورود

در نبرد عاشورا نیز در حمله‏هایى که به صفوف دشمن مى‏کرد،رجز مى‏خواند و مى‏فرمود:

«الموت اولى من رکوب العار و العار اولى من دخول النار» ⁽¹⁸⁾

مرگ،بهتر از ننگ است و ننگ،بهتر از دوزخ!وقتى که مجروح بر زمین افتاده بود،شنید که سپاه دشمن قصد حمله به حرم و خیمه‏گاه او را دارد،بر سرشان فریاد کشید:«یاشیعة آل ابى سفیان!ان لم تکن لکم دین و کنتم لا تخافون المعاد فکونوا احرارا فى‏دنیاکم...» ⁽¹⁹⁾

گر شما را به جهان دینى و آیینى نیست‏لا اقل مردم آزاده به دنیا باشید

نهضت عاشورا،به همه مظلومان،درس مبارزه و به همه مبارزان،الهام مقاومت وروحیه آزادگى داده است.«درس آزادى به دنیا داد،رفتار حسین!».گاندى،مصلح بزرگ‏هند گفته است:

«من براى مردم هند،چیز تازه‏اى نیاوردم.فقط نتیجه‏اى را که از مطالعات و تحقیقاتم‏در باره تاریخ زندگى قهرمانان کربلا به دست آورده بودم،ارمغان ملت هند کردم.اگر بخواهیم‏هند را نجات دهیم،واجب است همان راهى را بپیماییم که حسین بن على‏«ع‏»پیمود.» ⁽²⁰⁾

درس آزادى به دنیا داد رفتار حسین بذر همت در جهان افشاند افکار حسین با قیام خویش بر اهل جهان معلوم کرد تابع اهل ستم گشتن بود عار حسین مرگ با عزت،زعیش در مذلت بهتر است نغمه‏اى مى‏باشد از لعل درربار حسین ⁽²¹⁾

آل الله

مقصود از آل الله و خاندان خدا،اهل بیت پیامبر«ص‏»اند.امام حسین‏«ع‏»خود ودودمان پیامبر را آل الله دانسته است،آنجا که مى‏فرماید:

«نحن آل الله و ورثة رسوله‏»، ⁽²²⁾ در زیارت نیمه رجب امام حسین‏«ع‏»نیز مى‏خوانیم:

«السلام علیکم یا آل الله‏»که به عنوان زیارت اربعین هم نقل شده است.این،بخاطرشدت ارتباط و انتساب عترت پیامبر و امام حسین‏«ع‏»با خداوند و دین اوست و گویاخدایى‏اند و از دودمان خدا.تعبیر آل الله را جابر بن عبد الله انصارى هنگام حضور بر سرمزار حسین بن على‏«ع‏»در اربعین شهادتش در زیارتى که خوانده،به کار برده است.

به قریش نیز«آل الله‏»مى‏گفته‏اند،زیرا در خانه توحید و مسجد الحرام بودند و با خانه‏خدا مرتبط بودند.امام صادق‏«ع‏»مى‏فرماید:«انما سموا آل الله،لانهم فى بیت الله‏الحرام‏» ⁽²³⁾ بویژه که عظمت قریش با تولد پیامبر اسلام در میان آنان افزایش یافت و با بعثت‏آن رسول خدا، انتسابشان به خداوند افزون‏تر شد«و عظمت قریش فى العرب و سمواآل الله‏».

آثار و نتایج نهضت عاشورا

شهادت مظلومانه سید الشهدا و یارانش در کربلا،تاثیر بیدارگر و حرکت آفرین داشت‏و خونى تازه در رگهاى جامعه اسلامى دواند و جو نامطلوب را شکست و امتدادهاى آن‏حماسه،در طول تاریخ،جاودانه ماند.حتى در همان سفر اسارت اهل بیت نیز تاثیرات‏سیاسى این حادثه در اندیشه‏هاى مردم آشکار شد.گروهى از اسرا را که به شام مى‏بردند،چون به تکریت رسیدند، مسیحیان آنجا در کلیساها جمع شدند و به نشان اندوه بر کشته‏شدن حسین‏«ع‏»،ناقوس نواختند و نگذاشتند آن سربازان وارد آنجا شوند.به شهر«لینا»

نیز رسیدند.مردم آنجا همگى گرد آمدند و بر حسین و دودمانش سلام و درود فرستادند وامویان را لعن کردند و سربازان را از آنجا بیرون کردند.چون خبر یافتند که مردم‏«جهینه‏»

هم جمع شدند تا با سربازان بجنگند وارد آن نشدند.به قلعه‏«کفر طاب‏»رفتند،به آنجا نیزراهشان ندادند.به حمس که وارد شدند،مردم تظاهرات کردند و شعار دادند:«اکفرا بعدایمان و ضلالا بعد هدى؟»و با آنان درگیر شدند و تعدادى را کشتند. ⁽⁶⁾ برخى از تاثیرات‏حماسه عاشورا از این قرار است:

1-قطع نفوذ دینى بنى امیه بر افکار مردم‏2-احساس گناه و شرمسارى در جامعه،بخاطر یارى نکردن حق و کوتاهى دراداى تکلیف‏3-فرو ریختن ترسها و رعبها از اقدام و قیام بر ضد ستم‏4-رسوایى یزیدیان و حزب حاکم اموى‏5-بیدارى روح مبارزه در مردم‏6-تقویت و رشد انگیزه‏هاى مبارزاتى انقلابیون‏7-پدید آمدن مکتب جدید اخلاقى و انسانى(ارزشهاى نوین عاشورایى و حسینى)

8-پدید آمدن انقلابهاى متعدد با الهام از حماسه کربلا9-الهام بخشى عاشورا به همه نهضتهاى رهایى بخش و حرکتهاى انقلابى تاریخ‏10-تبدیل شدن‏«کربلا»به دانشگاه عشق و ایمان و جهاد و شهادت،براى نسلهاى‏انقلابى شیعه‏11-به وجود آمدن پایگاه نیرومند و عمیق و گسترده تبلیغى و سازندگى در طول‏تاریخ،بر محور شخصیت و شهادت سید الشهدا«ع‏»

از نهضتهاى شیعى پس از عاشورا،مى‏توان‏«انقلاب توابین‏»،«انقلاب مدینه‏»،«قیام‏مختار»،«قیام زید»،و...حرکتهاى دیگر را نام برد.براى توضیح بیشتر،به مدخل خاص‏هر یک از این نهضتها در همین مجموعه مراجعه شود.تاثیر حماسه عاشورا را درانقلابهاى بزرگى که در طول تاریخ، بر ضد ستم انجام گرفته،چه در عراق و ایران و چه درکشورهاى دیگر،نباید از یاد برد.«فرهنگ شهادت‏»و انگیزه جهاد و جانبازى که درانقلاب اسلامى ایران و هشت‏سال دفاع مقدس در جبهه‏ها جلوه‏گر بود،گوشه‏اى از این‏تاثیر پذیرى است.شعار«نهضت ما حسینیه،رهبر ما خمینیه‏»که در مبارزات ملت مسلمان‏ایران بر ضد طاغوت طنین افکن بود و نیز شور حسینى جبهه‏هاى رزم ایران،گواه روشن‏تاثیر گذارى کربلا در قرنها پس از آن حماسه مقدس است.یکى از نویسندگان محقق،نتایج نهضت کربلا را عبارت مى‏داند از:

1-پیروزى مساله اسلام و حفظ آن از نابودى‏2-هزیمت امویان از عرصه فکرى مسلمین‏3-شناخت اهل بیت بعنوان نمونه‏هاى پیشوایى امت‏4-تمرکز شیعه از بعد اعتقادى بر محور امامت‏5-وحدت صفوف شیعه در جبهه مبارزه‏6-ایجاد حس اجتماعى در مردم‏7-شکوفایى موهبتهاى ادبى و پدید آمدن ادبیات عاشورایى 8-منابر وعظ و ارشاد،به عنوان وسیله آگاهانیدن مردم‏9-تداوم انقلاب بصورت زمینه سازى نهضتهاى پس از عاشورا ⁽⁷⁾ حادثه کربلا،گشاینده جبهه اعتراض علیه حکومت امویان و سپس عباسیان شد،چه به‏صورت فردى که روحهاى بزرگ را به عصیان و افشاگرى واداشت،و چه به شکل‏مبارزه‏هاى گروهى و قیامهاى عمومى در شهرى خاص یا منطقه‏اى وسیع. ⁽⁸⁾

خون او تفسیر این اسرار کرد ملت‏خوابیده را بیدار کرد ⁽⁹⁾

آتش زدن خیمه‏ها

از جنایتهاى سپاه عمر سعد،آتش زدن خیمه‏هاى امام حسین‏«ع‏»و اهل بیت او در روزعاشورا بود.پس از آنکه امام به شهادت رسید،کوفیان به غارت خیمه‏ها پرداختند،زنها رااز خیمه‏ها بیرون آوردند،سپس خیمه‏ها را به آتش کشیدند.اهل حرم،گریان و پابرهنه دردشت پراکنده شدند و به اسارت در آمدند. ⁽⁴⁾ امام سجاد«ع‏»در ترسیم آن صحنه فرموده‏است:به خدا قسم هر گاه به عمه‏ها و خواهرانم نگاه مى‏کنم،اشگ در چشمانم مى‏دود و به‏یاد فرار آنها در روز عاشورا از خیمه‏اى به خیمه دیگر و از پناهگاهى به پناهگاه دیگرمى‏افتم،که آن گروه فریاد مى‏زدند:خانه ظالمان را بسوزانید! ⁽⁵⁾ این آتش،امتداد همان آتش‏زدنى بود که پس از رحلت پیامبر،در خانه زهرا«ع‏»با آن سوخت و آتش کینه‏هایى بود که‏از بنى هاشم و اهل بیت در سینه‏ها داشتند.به یاد این حادثه،در مراسم عاشورا در برخى‏مناطق رسم است که خیمه‏هایى به نشان خیام اهل بیت بر پا مى‏کنند،ظهر عاشورا به آتش‏مى‏کشند،تا احیاگر یاد آن ستمى باشد که روز عاشورا بر خاندان رسالت رفت.

آتش به آشیانه مرغى نمى‏زنند گیرم که خیمه،خیمه آل عبا نبود

آب

در حادثه کربلا،آب و عطش لازم و ملزوم یکدیگرند.کاروان ابا عبد الله،کنار فرات‏فرود آمد، لیکن سپاه ابن سعد،فرات را به محاصره گرفت و آب را به روى امام حسین‏«ع‏»

و اهل بیت و اصحابش بست و میان امام و آب فاصله انداختند تا هم زودتر حسین‏«ع‏»را به‏تسلیم وادارند و هم از خاندان رسالت انتقام بگیرند.به نقل مورخان،از سه روز قبل از عاشورابا محاصره فرات،خیمه گاه امام در مضیقه بى آبى قرار گرفت و کودکان اهل بیت را با دیدن رودفرات،تاب تحمل عطش کمتر مى‏شد.منع آب از زنان و کودکان و افراد عادى(بویژه غیرنظامیان)در همه ادیان و مذاهب،غیر قانونى و عملى غیر انسانى است،بویژه در اسلام.

سپاه اموى با بستن آب به روى یاران و فرزندان حسین‏«ع‏»،این کار خلاف شرع ومغایر با شرافت انسانى و جرم جنگى را مرتکب شدند و کسانى همچون مهاجرین اوس،عمرو بن حجاج و عبد الله بن حصین به این عمل مباهات مى‏کردند و زخم زبان مى‏زدندکه:حسین!از این آب،درندگان و پرندگان مى‏خورند ولى تو حق ندارى از آن بچشى!

مساله‏«آب‏»،در ابعاد و صحنه‏هاى مختلف نهضت عاشورا مطرح است،از قبیل:فرات‏و نهر علقمه،مشک و عباس،کودکان و العطش،على اصغر و تیر حرمله،سقایى وعلمدارى،سنگابخانه، آب خنک و سلام بر حسین،غسل زیارت،لبهاى تشنه،بستن آب‏در کربلا،مراسم طشت گذارى،مهریه فاطمه،برداشتن کام با آب فرات،سیراب کردن‏سپاه حر و...که در باره هر کدام مى‏توانید به عنوان خاص آن در این فرهنگ مراجعه کنید.

تشنگى کودکان و شهادت حسین با لب تشنه از فرازهاى برجسته این حادثه است.وقتى امام سجاد«ع‏»نیز پیکر امام را دفن کرد،با انگشت روى قبر پدر نوشت:«هذا قبرالحسین بن على بن ابى طالب،الذى قتلوه عطشانا».

از آب هم مضایقه کردند کوفیان خوش داشتند حرمت مهمان کربلا بودند دیو و دد همه سیراب و مى‏مکید حاتم ز قحط آب،سلیمان کربلا ⁽¹⁾ بسیار گریست تا که بى تاب شد،آب خون ریخت ز دیدگان و خوناب شد،آب از شدت تشنه کامى‏ات،اى سقا آن روز ز شرم روى تو آب شد،آب ⁽²⁾ آب،شرمنده ایثار علمدار تو شد که چرا تشنه از او اینهمه بى‏باک گذشت بود لب تشنه لبهاى تو صد رود فرات رود بى‏تاب،کنار تو عطشناک گذشت بر تو بستند اگر آب،سواران سراب دشت دریا شد و آب از سر افلاک گذشت ⁽³⁾

آب،رمز طلب و تشنگى و الگوى عطشهاى حیات بخش است و آنان که از آب هم‏استغنا و بى‏نیازى نشان مى‏دهند و تشنگى را طالبند،به آب حیات و سیرابى جان مى‏رسند.

به گفته مولانا:

آب کم جو تشنگى آور به دست تا بجوشد آبت از بالا و پست